Trong thực tế hoạt động sản xuất – kinh doanh, không ít doanh nghiệp hoặc hộ kinh doanh vì mục tiêu lợi nhuận trước mắt đã thực hiện hành vi lập hóa đơn bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ với giá trị thấp hơn so với thực tế, nhằm giảm nghĩa vụ thuế phải nộp. Đây là hành vi không chỉ vi phạm quy định pháp luật về thuế mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý rất nghiêm trọng, có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
Trong bài viết dưới đây, Luật Gia Bùi sẽ phân tích toàn diện từ căn cứ pháp lý, bản chất hành vi, đến mức xử phạt cụ thể, nhằm giúp doanh nghiệp, cá nhân kinh doanh nhận diện rủi ro và chủ động tuân thủ pháp luật.
1. Ghi Hóa Đơn Thấp Hơn Thực Tế – Bản Chất Và Mục Đích Của Hành Vi
▪️ Bản chất hành vi
Hành vi lập hóa đơn với giá trị thấp hơn thực tế là việc người bán cố tình ghi nhận doanh thu thấp hơn số tiền thực tế đã nhận từ người mua. Khoản chênh lệch không ghi trên hóa đơn sẽ không được kê khai thuế, từ đó giúp người bán giảm nghĩa vụ nộp thuế.
Theo khoản 5 Điều 143 Luật Quản lý thuế 2019, đây là hành vi “sử dụng chứng từ không phản ánh đúng bản chất giao dịch hoặc giá trị giao dịch thực tế để xác định sai số tiền thuế phải nộp”, do đó được xác định là hành vi trốn thuế.
▪️ Mục đích gian lận về thuế
Hành vi này thường nhằm hai mục tiêu:
Giảm số thuế GTGT đầu ra phải nộp: Thuế GTGT được tính trên giá bán ghi trên hóa đơn. Việc giảm giá hóa đơn đồng nghĩa với việc giảm luôn thuế GTGT phải kê khai.
Giảm thu nhập chịu thuế TNDN: Doanh thu bị ghi thấp sẽ kéo theo lợi nhuận tính thuế giảm, từ đó giảm số thuế TNDN phải nộp.
Tác động của hành vi này không chỉ làm sai lệch báo cáo tài chính, báo cáo thuế, mà còn ảnh hưởng đến các nghĩa vụ tài chính khác như phân chia lợi nhuận, đánh giá rủi ro tín dụng, kiểm toán…
2. Hành Vi Ghi Giá Trên Hóa Đơn Thấp Hơn Thực Tế Có Phải Là Trốn Thuế?
Câu trả lời là: Có.
Căn cứ tại điểm 3 khoản 3 Điều 143 Luật Quản lý thuế 2019:
“Không xuất hóa đơn khi bán hàng hóa, dịch vụ theo quy định của pháp luật hoặc ghi giá trị trên hóa đơn bán hàng thấp hơn giá trị thanh toán thực tế của hàng hóa, dịch vụ đã bán” là hành vi trốn thuế.
Bên cạnh đó, tại điểm c khoản 1 Điều 17 Nghị định 125/2020/NĐ-CP (về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thuế, hóa đơn), hành vi:
“Lập hóa đơn bán hàng hóa, dịch vụ sai về số lượng, giá trị hàng hóa, dịch vụ để khai thuế thấp hơn thực tế và bị phát hiện sau thời hạn nộp hồ sơ khai thuế” cũng được xác định là một trong các hình thức trốn thuế.
Việc pháp luật đồng thời nhấn mạnh tại cả hai cấp độ – luật và nghị định cho thấy mức độ nghiêm trọng của hành vi này và rủi ro pháp lý mà người vi phạm sẽ đối diện là rất lớn.
3. Mức Xử Phạt Hành Chính Đối Với Hành Vi Xuất Hóa Đơn Thấp Hơn Thực Tế
Căn cứ Điều 17 Nghị định 125/2020/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 102/2021/NĐ-CP), người thực hiện hành vi này sẽ bị xử phạt theo mức lũy tiến dựa trên số tiền thuế đã trốn:
| Tình tiết vi phạm | Mức phạt tiền |
|---|---|
| Có ít nhất 1 tình tiết giảm nhẹ | 1 lần số tiền thuế trốn |
| Không có tình tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ | 1,5 lần số tiền thuế trốn |
| Có 1 tình tiết tăng nặng | 2 lần số tiền thuế trốn |
| Có 2 tình tiết tăng nặng | 2,5 lần số tiền thuế trốn |
| Có từ 3 tình tiết tăng nặng trở lên | 3 lần số tiền thuế trốn |
▪️ Ngoài tiền phạt, người vi phạm còn bị:
Buộc nộp đủ số thuế trốn vào NSNN;
Buộc nộp tiền chậm nộp thuế (lãi 0,03%/ngày);
Buộc điều chỉnh lại số lỗ hoặc thuế GTGT đầu vào đã khấu trừ sai (nếu có).
⚠️ Lưu ý về thời hiệu:
Thời hiệu xử phạt hành chính: 5 năm kể từ ngày hành vi vi phạm xảy ra;
Thời hiệu truy thu thuế và tính chậm nộp: 10 năm.
Nếu hành vi đã hết thời hiệu xử phạt thì người nộp thuế vẫn phải nộp đủ thuế trốn và tiền chậm nộp, nhưng không bị xử phạt tiền.
4. Trường Hợp Bị Truy Cứu Trách Nhiệm Hình Sự (Tội Trốn Thuế)
Khi hành vi gian lận hóa đơn dẫn đến việc trốn thuế ở mức độ nghiêm trọng, người vi phạm có thể bị truy cứu theo Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017):
▪️ Đối với cá nhân
| Khung hình phạt | Điều kiện áp dụng |
|---|---|
| Phạt tiền từ 100 triệu – 500 triệu hoặc tù đến 1 năm | Trốn từ 100 triệu – < 300 triệu hoặc đã từng bị xử phạt hành chính về trốn thuế |
| Phạt tiền 500 triệu – 1,5 tỷ hoặc tù từ 1 – 3 năm | Trốn từ 300 triệu – < 1 tỷ, có tình tiết tăng nặng |
| Tù từ 2 – 7 năm | Trốn từ 1 tỷ trở lên hoặc tái phạm nguy hiểm |
▪️ Đối với pháp nhân thương mại
Phạt tiền từ 300 triệu – 10 tỷ đồng;
Đình chỉ hoạt động đến 3 năm;
Cấm kinh doanh vĩnh viễn trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng.
5. Quyền Khiếu Nại Của Người Nộp Thuế
Trong trường hợp không đồng ý với kết luận thanh tra, quyết định xử phạt hoặc biện pháp khắc phục hậu quả, người nộp thuế có quyền khiếu nại hoặc khởi kiện hành chính, cụ thể:
Thời hiệu khiếu nại: 90 ngày kể từ ngày nhận được quyết định;
Cấp khiếu nại: Lần đầu đến thủ trưởng cơ quan thuế ban hành quyết định; lần hai đến cấp trên trực tiếp (Tổng cục Thuế…);
Khởi kiện hành chính: Có thể thực hiện tại Tòa án có thẩm quyền theo Luật Tố tụng hành chính.
Lưu ý: Người nộp thuế nên chuẩn bị hồ sơ, chứng cứ rõ ràng và nên có sự tư vấn pháp lý khi thực hiện các thủ tục khiếu nại để đảm bảo quyền lợi hợp pháp.
6. Kết Luận Tư Vấn Từ Luật Gia Bùi
Hành vi lập hóa đơn thấp hơn giá trị thực tế không chỉ vi phạm nghiêm trọng quy định về thuế và hóa đơn, mà còn tiềm ẩn rủi ro hình sự, đặc biệt trong bối cảnh cơ quan thuế đang tăng cường kiểm tra dữ liệu hóa đơn điện tử, đối chiếu giao dịch thực tế qua ngân hàng, phần mềm bán hàng, và các cơ sở dữ liệu đồng bộ khác.
Doanh nghiệp, cá nhân kinh doanh cần tuyệt đối tránh việc lập hóa đơn sai sự thật. Việc tuân thủ chính xác các quy định về giá trị giao dịch, kê khai doanh thu, nghĩa vụ thuế là cách tốt nhất để:
Bảo vệ pháp lý;
Giữ uy tín với đối tác và khách hàng;
Phát triển ổn định – bền vững trong môi trường kinh doanh minh bạch.
Gọi cho chúng tôi để được hỗ trợ:
Chúng tôi sẵn lòng hỗ trợ bạn trong mọi vấn đề liên quan đến đăng ký kinh doanh và các thủ tục hành chính khác.
